| Czym zajmuje się ekologia | Jest to nauka o funkcjonowaniu przyrody, bada zależności pomiędzy organizmami oraz pomiędzy organizmami, a środowiskiem. |
| Wymień poziomy organizacji przyrody | Organizm, gatunek, populacja, biocenoza, ekosystem, biom, biosfera |
| Co to jest nisza ekologiczna | Są to wymagania istotne dla życia, rozwoju i rozmnażania się danego gatunku. |
| Co obejmuje nisza ekologiczna | Warunki środowiska, zasoby środowiska, oddziaływania danego gatunku z innymi gatunkami. |
| Czym jest siedlisko | Jest to obszar fizyczny, na którym występuje dany gatunek. Siedlisko nie jest niszą ekologiczną, różne gatunki mogą mieć to samo siedlisko, ale różne nisze ekologiczne. |
| Omów klasyfikację czynników środowiska | Abiotyczne (nieożywione, np. temperatura, wilgotność, wiatr, pH)
Biotyczne (ożywione, oddziaływania z innymi organizmami) |
| Wyjaśnij pojęcia: eurybionty i stenobionty | Eurybionty są to organizmy o szerokiej tolerancji na dany czynnik środowiska, np. gatunki eurytermiczne mogą żyć w szerokim zakresie temperatur.
Stenobionty są to gatunki o wąskiej tolerancji na dany czynnik środowiska, np. gatunki stenotermiczne, "mają się" najlepiej w określonych temperaturach |
| Wymień formy ekologiczne roślin | Higrofity (stanowiska wilgotne), hydrofity (środowisko wodne), mezofity (umiarkowana wilgotność), kserofity (sukulenty i sklerofity). |
| Do czego służą gatunki wskaźnikowe (bioindykatory), podaj przykład gatunku wskaźnikowego | Bioindykatory to gatunki o bardzo wąskim zakresie tolerancji na dany czynnik środowiskowy, służą one do oceny zanieczyszczenia powietrza lub wód, np. porosty są przydatne w ocenie zanieczyszczenia powietrza tlenkiem siarki (IV), konkretne stężenie tego związku w powietrzu warunkuje pojawienie się określonego gatunku porostu. |
| Co to jest populacja | Populacja to osobniki jednego gatunku występujące na określonym obszarze w tym samym czasie. |
| Wyjaśnij pojęcia: liczebność populacji, zagęszczenie populacji. | Liczebność to liczba osobników, które tworzą daną populację
Zagęszczenie populacji jest to liczba osobników danego gatunku przypadająca na określoną jednostkę powierzchni, np. 1m kwadratowy |
| Jakie czynniki wpływają na regulację liczebności populacji | Rozrodczość, śmiertelność oraz migracje. |
| Porównaj strategię rozwoju typu r i K | K - rodzice opiekują się potomstwem, na świat przychodzi mała liczba potomstwa, cechuje się dużą przeżywalnością, wolne tempo wzrostu, duże rozmiary ciała, np. ssaki, ptaki.
r - rodzice nie opiekują się potomstwem, na świat przychodzi bardzo duża ilość potomstwa, cechuje się małą przeżywalnością, małe rozmiary ciała, szybkie tempo wzrostu, np. ryby, owady. |
| Wymień typy krzywych przeżywania | I (wypukły) - duża przeżywalność osobników młodych, która spada wraz z wiekiem.
II (prosty) - przedstawia taką samą przeżywalność osobników w każdym wieku.
III (wklęsły) - niewielka przeżywalność osobników młodych, rośnie wraz z wiekiem. |
| Omów 2 modele wzrostu populacji | Wzrost geometryczny, zachodzi w warunkach sztucznych, każde nowe pokolenie jest co najmniej 2 razy liczniejsze od poprzedniego.
Wzrost logistyczny, na początku populacja rozwija się w postępie geometrycznym jednak po pewnym czasie z racji ograniczonej ilości zasobów środowiska liczebność populacji stabilizuje się na określonym poziomie. |
| Wymień formy rozmieszczenia skupiskowego zwierząt | Rodzina, monogamiczna lub poligamiczna (jeden samiec + kilka samic lub na odwrót), rodzina składa się z rodziców oraz ich potomstwa.
Stado, gatunki żyjące w stadzie wspólnie zdobywają pożywienie, walczą z drapieżnikami oraz ostrzegają się przed nimi. |
| Wymień 5 wad i zalet życia w grupie | Zalety:
1. Prostsze odnalezienie partnera do rozrodu
2. Łatwiejsze polowania oraz poszukiwania pokarmu
3. W grupie ryzyko upolowania przez drapieżnika spada
4. Wspólna opieka nad potomstwem
5. Pomoc innych osobników.
Wady:
1. Konkurencja o pokarm
2. Konkurencja o samicę lub samca
3. Większe prawdopodobieństwo szybkiego rozprzestrzenienia się pasożytów
4. Możliwość wychowywania nie swojego potomstwa |
| Wymień formy rozmieszczenia wraz z przykładami | Skupiskowe np. antylopy, losowe np. rośliny zapylane przez wiatr, równomierne np. pingwiny |
| Jakie 3 okresy możemy wyróżnić w życiu zwierzęcia | Wiek przedrozrodczy - są to osobniki młodociane, które najczęściej pozostają pod opieką rodziców
Rozrodczym - osobniki dorosłe, które mogą przystąpić do rozrodu
Porozrodczy - osobniki starzejące się, które powoli tracą zdolności do aktywnego rozrodu |
| Wymień oddziaływania antagonistyczne występujące w przyrodzie | Konkurencja (wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa), drapieżnictwo, pasożytnictwo, roślinożerność |
| Wymień oddziaływania nieantagonistyczne występujące w przyrodzie | Protokooperacja, symbioza (mutualizm obligatoryjny), komensalizm |
| Wymień kilka strategii obronnych ofiar drapieżników | Ucieczka (antylopy, surykatki), obrona mechaniczna (jeżozwierz), obrona chemiczna (płazy), mimetyzm (owady upodabniające się do otoczenia), mimikra, autotomia (strzykwy, jaszczurki) |
| Czym jest biocenoza, a czym biotop oraz biocenoza + biotop | Biocenoza to populacje różnych gatunków żyjących na danym terenie w określonym czasie, populacje te wzajemnie na siebie oddziałują.
Biotop jest to część przyrody nieożywionej.
Biocenoza i biotop tworzy ekosystem. |
| Podziel ekosystemy ze względu na wpływ człowieka na ich funkcjonowanie | Naturalny - powstał bez udziału człowieka, może być przez niego w pewnym stopniu zmieniany, np. jeziora, w których łowione są ryby.
Półnaturalny - powstają wskutek przekształcenia naturalnych ekosystemów przez człowieka, podlegają jego wpływowi, np. łąki lub lasy, z których wycinane są drzewa.
Sztuczny - powstają w wyniku działalności człowieka i cały czas są przez niego zmieniane, np. sady, pola uprawne. |
| Scharakteryzuj ekosystemy auto i heterotroficzne | Autotroficzne - mają one dostęp do energii świetlnej, materia organiczna jest wytwarzana w procesie fotosyntezy (przez autotrofy), takie ekosystemy są samowystarczalne, np. jeziora, torfowiska.
Heterotroficzne - nie są samowystarczalne, opierają się na materii organicznej naniesionej z zewnątrz lub z odchodów i szczątków zwierząt w nich żyjących, np. jaskinia. |
| Opisz strukturę troficzną ekosystemu | Producenci - są to autotrofy, które wytwarzają materię organiczną z prostych związków nieorganicznych, np. rośliny, protisty roślinopodobne, bakterie foto i chemosyntetyzujące
Konsumenci - są to organizmy heterotroficzne, które korzystają z gotowych związków organicznych wytworzonych przez producentów, zaliczamy do nich zwierzęta, grzyby, większość bakterii
Destruenci - konsumenci, którzy odżywiają się szczątkami i wydalinami innych organizmów (detrytus), w ten sposób przyczyniają się do ich rozkładu. Do tej grupy należą bakterie i grzyby oraz drobne zwierzęta, np. dżdżownica, żuk gnojowy. |
| Przedstaw główną różnice pomiędzy sukcesją wtórną, a pierwotną | Pierwotna - zachodzi ona na terenach niezajętych przez żadną biocenozę, np. wydmy, kopalnie odkrywkowe.
Wtórna - zachodzi na obszarach zajętych wcześniej przez biocenozę, która została zniszczona, np. przez pożar lub działalność człowieka. Ten rodzaj sukcesji obserwujemy na nieużytkach rolnych lub w jeziorach (proces zarastania się jezior). |
| Omów procesy, które prowadzą do powstania gleby | Procesy przygotowawcze - wietrzenie skały macierzystej, powoduje to jej rozpad na mniejsze kawałki, grunt staje się porowaty. Rozpoczyna się kolonizacja gruntu, pierwsze pojawiają się organizmy, które mogą funkcjonować mimo braku gleby (bakterie i grzyby), potem pojawiają się bardziej wymagające organizmy, np. wije, dżdżownice.
Właściwe procesy glebotwórcze - humifikacja i mineralizacja
- humifikacja: częściowy rozkład martwej materii organicznej, prowadzi to do powstania bezpostaciowej substancji organicznej, humusu (próchnicy)
- mineralizacja: rozkład materii organicznej do związków nieorganicznych, które są niezbędne dla życia roślin. W taki sposób powstaje gleba bogata w sole mineralne, organizmy glebowe, powietrze i wodę. |
| Wymień poziomy glebowe | 1. Ściółka, powierzchniowa warstwa gleby utworzona przez szczątki roślin, owoców, odchodów zwierząt. Jest ona zasiedlona przez małe bezkręgowce, bakterie i grzyby, które rozkładają szczątki organizmów.
2. Poziom próchniczy, zachodzi w nim proces humifikacji.
3. Poziom wymywania, z tego poziomu wody opadowe wymywają sole mineralne i związki organiczne do niższych poziomów.
4. Poziom wmywania, osadzają się w nim związki wymyte z wyższych poziomów, jest to najbogatsza w związki chemiczne warstwa gleby.
5. Zwietrzelina skały macierzystej, utworzona przez okruchy skały macierzystej.
6. Skała macierzysta, podłoże, na którym powstaje gleba. |
| Czym jest mikroklimat | Jest to klimat charakterystyczny dla danego obszaru, powstaje on w wyniku działania organizmów oraz czynników tworzących tę część środowiska, np. wilgotności, wahań temperatury. |
| Czym różni się łańcuch spasania od łańcucha detrytusowego | Łańcuch spasania rozpoczyna się od producentów, a detrytusowy od destruentów, kolejne ogniwa obydwu łańcuchów stanowią konsumenci kolejnych rzędów. |
| Jakie jest główne źródło energii w ekosystemach | Promieniowanie słoneczne |
| Dlaczego energia przepływa przez ekosystem, a nie krąży | Na każdym poziomie pokarmowym większość przyswojonej energii zostaje rozproszona i stracona (każdy kolejny poziom troficzny ma do dyspozycji mniej energii niż poprzedni), oznacza to, że energia przepływa przez ekosystem, w którym zostaje wykorzystana i przyswojona. |
| Wyjaśnij w jaki sposób materia krąży w ekosystemie | Materia w ekosystemie nie ginie i nie rozprasza się, zmienia jedynie postać. Naturalne ekosystemy są samowystarczalne. Dzięki stałemu krążeniu materia jest nieustannie przetwarzana i ponownie wykorzystywana. Nie powstają tu żadne substancje zbędne, a substancje nie muszą być dostarczane z zewnątrz. |
| Wyjaśnij pojęcie, produktywność ekosystemu | Jest to intensywność z jaką w danym ekosystemie w jednostce czasu jest produkowana materia lub jest magazynowana energia w postaci związków organicznych. |
| Czym jest produkcja pierwotna brutto i netto oraz wtórna brutto i netto | Produkcja pierwotna brutto to całość energii jaką wytworzyli producenci, produkcja pierwotna netto to p.p.b. pomniejszona o część jaką producenci zużywają do procesów życiowych.
Produkcja wtórna brutto to produkcja pierwotna netto, a p.w.n. to część energii jaka została wbudowana w tkanki konsumentów. |
| Gdzie możemy znaleźć węgiel w przyrodzie | 1. Atmosfera, węgiel stanowi 0,03% składu atmosfery
2. Woda, gdzie występuje pod postacią kwasu węglowego
3. Paliwa kopalne (węgiel brunatny, kamienny, ropa naftowa)
4. Wapień, węgiel występuje w nim pod postacią węglanu wapnia |
| Jakie organizmy włączają węgiel do obiegu materii | Producenci |
| Dlaczego gazy cieplarniane są ważne, podaj przykłady tych gazów | Gazy cieplarniane wchodzą w skład atmosfery, chronią Ziemię przed utratą ciepła, np. para wodna, metan, dwutlenek węgla. |
| Opisz obieg węgla w przyrodzie | 1. Producenci pobierają dwutlenek węgla z atmosfery i wbudowują go w związku organiczne budujące ich organizmy.
2. Konsumenci I rzędu zjadają producentów, następuje wbudowanie węgla w związku organiczne budujące ciała konsumentów.
3. Konsumenci I rzędu zostają zjedzeni przez konsumentów kolejnych rzędów, którzy również wbudowują węgiel w związki organiczne budujące ich organizmy.
4. Destruenci rozkładają martwą materię organiczną, uwalniają do atmosfery CO2 podczas oddychania wewnątrzkomórkowego. |
| Omów obieg azotu w przyrodzie | 1. Wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie brodawkowe, które przekształcają azot do amoniaku, a następnie do jonów amonowych.
2. Nitryfikacja, utlenianie jonów amonowych najpierw do azotanów (III) NO2-, a potem do azotanów (V) NO3-, które są lepiej przyswajalne dla roślin.
3. Pobieranie azotanów (V) przez rośliny.
4. Konsumenci I rzędu zjadają producentów, w ten sposób wbudowują azot do swoich organizmów.
5. Rozkład szczątków przez destruentów.
6. Amonifikacja, rozkład materii organicznej do amoniaku lub jonów amonowych.
7. Denitryfikacja, redukcja azotanów (III) i azotanów (V) do azotu cząsteczkowego. |
| Jakie bakterie potrafią wiązać azot atmosferyczny | Azotobater (glebowe tlenowe), Clostridium (glebowe beztlenowe), symbiotyczne bakterie z rodzaju Rhiziobium |
| Co to jest różnorodność biologiczna | Bogactwo form życia na Ziemi |
| Wymień 3 rodzaje różnorodności | Genetyczna (w obrębie jednej populacji), gatunkowa (rozmaitość gatunków żyjących na Ziemi), ekosystemowa (różnorodność zespołów organizmów w ekosystemach). |
| W czym przejawia się różnorodność ekosystemowa | W różnorodności nisz ekologicznych, zróżnicowaniu struktury troficznej, zróżnicowaniu produktywności ekosystemów. |
| Co to są biomy | Zespoły podobnych biocenoz występujące na dużych obszarach |
| Wymień czynniki geograficzne wpływające na roróżnorodność | Klimat oraz ukształtowanie powierzchni Ziemi |
| Co to są czynniki antropogeniczne | Są to działania człowieka które wpływają na różnorodność biologiczną. Mogą one powodować spadek i wzrost bioróżnorodności. |
| Co to jest introdukcja gatunku | Wprowadzenie na dany teren obcego gatunku, który nigdy wcześniej tam nie występował. Jeżeli nowy gatunek stanowi zagrożenie dla gatunków rodzimych to nazywamy go gatunkiem inwazyjnym. |
| Jakie są powody nadmiernej eksploatacji zasobów przyrody | 1. Cele konsumpcyjne, m.in. łowiectwo, rybołówstwo, prowadzi to do wyginięcia lub zagrożenia wyginięciem wiele gatunków
2. Cele użytkowe, zdobywanie surowców, np. skóry, rogi, pierze, w wyniku takich praktyk nastąpił znaczny spadek bioróżnorodności
3. Cele kolekcjonerskie, rośliny i zwierzęta egzotyczne, które mają wartość kolekcjonerską. |
| Wymień działania człowieka prowadzące do zwiększenia bioróżnorodności | 1. Ochrona siedlisk (tworzenie parków narodowych, rezerwatów)
2. Czynna ochrona gatunków |
| Czym jest restytucja | Przywrócenie gatunku w sytuacji, gdy populacja jest zbyt mała, aby mogła się sama odtworzyć. |
| Co to jest reintrodukcja | Umieszczenie osobników w ich naturalnych siedliskach po restytucji |
| Omów przyczyny i skutki eksploatacji organizmów, gleby, wody i powietrza | Przyczyny:
Organizmy, konsumpcja lub łowiectwo
Gleby, wykorzystywanie gruntów do upraw rolnych
Woda, wykorzystywanie wody w celach konsumpcyjnych, w gospodarstwach domowych czy w procesach przemysłowych
Powietrze, spalanie paliw kopalnych, oddychanie wewnątrzkomórkowe organizmów
Skutki:
Organizmy, ograniczenie liczebności gatunków, zmniejszenie bioróżnorodności, zachwianie równowagi ekosystemów
Gleba, jałowienie i erozja gleby, osuwanie się gruntów
Woda, skażenie wody, eutrofizacja zbiorników wodnych, spadek bioróżnorodności w środowiskach wodnych
Powietrze, zanieczyszczenie powietrza, obniżenie zawartości tlenu w powietrzu |
| Jakie znasz przyczyny globalnego ocieplenia | Rozwój przemysłu i niszczenie ekosystemów co powoduje zwiększenie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze. |
| Wymień skutki globalnego ocieplenia | Topnienie lodowców (podnoszenie poziomu mórz i oceanów), zmiana układu stref klimatycznych (poszerzenie obszarów pustynnych), zaburzenia krążenia mas powietrza (częstsze pojawianie się gwałtownych zjawisk pogodowych, np. huraganów) |
| Jak powstaje efekt cieplarniany | Promieniowanie słoneczne dociera do powierzchni Ziemi, planeta nagrzewa się, a następnie emituje promieniowanie cieplne, część z tego promieniowania zostaje rozproszona w przestrzeni kosmicznej, a część zostaje pochłonięta przez gazy cieplarniane, które emitują promieniowanie zwrotne, które nagrzewa planetę. |
| Skąd biorą się kwaśne opady | 1. Spalanie paliw kopalnych powoduje przedostanie się do atmosfery tlenków siarki i azotu.
2. Szkodliwe gazy są przenoszone razem z masami powietrza na duże odległości.
3. Tlenki siarki i azotu reagują z parą wodną, która jest zawarta w atmosferze, w ten sposób powstaje kwas azotowy (V) i kwas siarkowy (VI).
4. Kwasy przedostają się do gleby wraz z opadami, powoduje to zakwaszenie gleb i wód.
5. Zakwaszona woda jest pobierana przez organizmy, może powodować poważne zaburzenia w ich funkcjonowaniu, a w skrajnych wypadkach doprowadzić do śmierci. |
| Porównaj smog kwaśny z fotochemicznym | Dominujące zanieczyszczenia: tlenki siarki, węgla, cząstki pyłu (K), tlenki azotu, tlenek węgla, węglowodory (F)
Względna wilgotność powietrza: ponad 80% (K), poniżej 70% (F)
Pora występowania: rano i wieczorem (K), w południe (F)
Sprzyjająca strefa klimatyczna: umiarkowana (K), podzwrotnikowa (F) |
| Skąd bierze się dziura ozonowa | Niszczenie warstwy ozonowej jest spowodowane uwalnianiem do atmosfery freonów oraz halonów, związki te ulegają rozpadowi w wyższych strefach atmosfery, w efekcie rozpadu freonów powstają wolne rodniki bromu, a w efekcie rozpadu halonów, wolne rodniki chloru. Katalizują rozpad cząsteczek ozonu przez co niszczą warstwę ozonową. |
| Czym są alternatywne źródła energii | Są to zasoby niewyczerpywalne, np. energia słoneczna, energia wiatru. Stanowią one alternatywę dla paliw kopalnych. |
| Omów idee zrównoważonego rozwoju | Zakłada ona rozwój gospodarczy świata, w którym zaspokajanie potrzeb ludzkich nie ograniczy możliwości zaspokajania ich przyszłym pokoleniom. |
