| Definicja przedsiębiorstwa państwowego | Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się przedsiębiorcą posiadającym osobowość prawną. Te osoby prawne prowadzą we własnym imieniu w celach zarobkowych działalność w sposób zorganizowany i ciągły. Generalnie są niezależne od organów usytuowanych poza tymi przedsiębiorstwami, ale w przypadkach przewidzianych w ustawie zewnętrzne organy państwowe mogą podejmować decyzje w zakresie działalności
przedsiębiorstwa państwowego. Co do zasady zwiększony stopień oddziaływania na przedsiębiorstwo państwowe dotyczy organów założycielskich. Inne organy mogą ingerować w ich działalność tylko na podstawie przepisów rangi ustawowej, nie niższych. |
| Rodzaje przedsiębiorstw państwowych | działające na zasadach ogólnych, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, działające na podstawie przepisów szczególnych,do których stosuje się PPU tylko w ograniczonym zakresie,tworzone przez naczelne i centralne organy administracji oraz przez NBP i inne bankipaństwowe, jednozakładowe i wielozakładowe międzynarodowe (mieszane),takie, których statut podlega zatwierdzeniu,
przedsiębiorstwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa. |
| Przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych | Przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych cechuje najszerszy zakres samodzielności i
samorządności. Zasady ogólne odnoszą się do tworzenia, organizacji, sposobu powoływania
dyrektora, ustroju organów. W przedsiębiorstwach działających na zasadach ogólnych organy mają
wzajemne prawo zaskarżania, wstrzymywania i sprzeciwu wobec decyzji, a dyrektor i rada
pracownicza mają prawo sprzeciwu i zaskarżania decyzji organu założycielskiego. |
| Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej | takie, które mają na celu bieżące i nieprzerwane
zaspokajanie potrzeb ludności (usługi kulturalne, cmentarne, zaopatrzenie wody, elektryczności).Cel w tej kategorii to niekoniecznie zysk – przede wszystkim chodzi o w.w. potrzeby ludności.Odstępstwem od ogólnych, w przypadku przedsiębiorstw użyteczności publicznej są także:większa ingerencja organu założycielskiego,zatwierdzanie planu działalności przez organ założycielski,ingerencja w bieżącą działalność,zatwierdzanie statutu,obowiązek dotowania placówek, których działalność jest nierentowna, powołanie dyrektora przedsiębiorstwa. |
| Przedsiębiorstwa działające na podstawie przepisów szczególnych | to przedsiębiorstwa podległe
Ministrowi Obrony Narodowej, Ministrowi Finansów i NBP – tj. takie które wykonują w całości
lub przeważającej części zadania na potrzeby obronności i bezpieczeństwa Państwa. Wyróżnia je
specyfika ich działalności. Zwiększony udział organów założycielskich to najważniejsza cecha. |
| Przedsiębiorstwa państwowe do których stosuje się PPU w ograniczonym zakresie – | to m.in. te
powyższe tj. podlegające MON, MF i NBP. Przykładowo, są to porty lotnicze i banki (do których
stosuje się ustawę Prawo bankowe) |
| Przedsiębiorstwa tworzone przez naczelne i centralne organy administracji oraz przez NBP i banki
państwowe | Sposób tworzenia przedsiębiorstw państwowych opiera się na centralizacji, ale obecnie
tworzenie zachodzi rzadko, większe znaczenie mają procesy restrukturyzacyjne – podział, łączenie,
komercjalizacja i prywatyzacja. |
| Przedsiębiorstwa jednozakładowe i wielozakładowe | różnią się wewnętrzną strukturą organizacyjną.
Zakład to wewnętrzna struktura organizacyjna przedsiębiorstwa nieposiadająca osobowości
prawnej, całość pod względem technicznym, lokalizacyjnym i organizacyjnym. Kwestia ilości
zakładów powinna być zawarta w statucie przedsiębiorstwa. |
| Przedsiębiorstwa mieszane | tworzone wspólnie z innymi państwami, zdecydowanie są to wyjątki. |
| Przedsiębiorstwa których statut podlega zatwierdzeniu | przedsiębiorstwa użyteczności publicznej,
handlu zagranicznego ,stacji radiowych i telewizyjnych, przemysłu teleelektronicznego itp., a także
Państwowej Komunikacji Samochodowej i zakładów naprawczych taboru kolejowego – statut
tychże wymaga zatwierdzenia organu założycielskiego. |
| Przedsiębiorstwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa | określone przez załącznik do
rozporządzenia RM – np. Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu, Wojskowe Biuro
Projektów Budowlanych, Biuro Urządzenia Lasu i Geodezji w Sękocinie Starym |
| Zasady działania przedsiębiorstw państwowych | PP są osobami prawnymi więc zgodnie z KC działają przez swoje organy. Mogą wystąpić dwa modele zarządzania i nadzoru.
Pierwszy model: ogólne zebranie pracowników (delegatów), rada pracownicza i dyrektor. Drugi model: jeżeli jest zawarta umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem kompetencje dzielą się między zarządce i radę nadzorczą. Kompetencje ogólnego zebrania pracowników i rady pracowniczej określa ustawa o samorządzie
załogi przedsiębiorstwa państwowego (ustawa z PRL) oraz inne przepisy. Podstawową kompetencją
tych organów jest zarządzanie przedsiębiorstwem. Chodzi o wydawanie decyzji, podejmowanie uchwał, organizowanie, nadzorowanie i kontrolę przedsiębiorstwa w taki sposób, aby zgodnie z przedmiotem działalności przedsiębiorstwa dążyć do najlepszych wyników gospodarczych. Obowiązuje system współzarządzania – obok dwóch powyższych jeszcze występuje Dyrektor |
| Kompetencje ogólnego zebrania pracowników: | uchwalanie na wniosek dyrektora statutu przedsiębiorstwa,
podejmowanie uchwał w sprawie podziału zysku przeznaczonego dla załogi,
dokonywanie ocen działalności rady pracowniczej i dyrektora,
uchwalanie wieloletnich planów przedsiębiorstwa,
uchwalanie na wniosek rady pracowniczej statutu samorządu załogi przedsiębiorstwa,
wyrażanie opinii we wszystkich sprawach przedsiębiorstwa. |
| Rada pracownicza | składa się z 15 członków (statut może wskazywać inną liczbę). Kadencja trwa
dwa lata, pracownicy wybierają ją w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych i równych.
Kompetencje rady można podzielić na stanowiące (np. uchwalanie w sprawach inwestycji),
opiniodawcze (np. prawo wyrażania opinii w sprawach p-stwa), inicjatywne (składanie wniosków
we wszelkich sprawach) i kontrolne (kontrola całokształtu działalności).
Niekiedy dokonanie określonych czynności prawnych wymaga wyrażenia zgody przez radę
pracowniczą – bez jej zgody czynność prawna pozostaje w stanie bezskuteczności zawieszonej. |
| Dyrektor pp | co do zasady powołuje rada pracownicza. Nie dotyczy to pierwszego dyrektora oraz
sytuacji w której rada nie dokonała powołania przez 6 msc. wtedy odpowiedzialny za powołanie jest organ założycielski. Dyrektor jest jednoosobowym, zarządzającym i reprezentującym organem. Kompetencje określone są w sposób ogólny, zatem korzysta on z domniemania kompetencji w przedsiębiorstwie państwowym. W sferze reprezentacji ma kompetencję pełną. Reprezentacja
łączna (z pełnomocnikiem) występuje przy rozporządzaniu mieniem powyżej wartości 5 000zł.
Czasem czynność dyrektora może wymagać zgody rady pracowniczej lub organu założycielskiego.
Gdy nie ma zgody organu, czynność jest bezwzględnie nieważna. Odpowiedzialność dyrektora można określić jako służbową, karną, cywilną i przed załogą. Służbowa to uchybienia w realizacji uprawnień i obowiązków dyrektora wynikających ze stosunku pracy. Karna dotyczy przestępstw gospodarczych i przeciwko prawom pracownika. Cywilna - deliktowa. Odpowiedzialność przed załogą może mieć postać odwołania z zajmowanego
stanowiska albo zawieszenie w czynnościach. Organy samorządowe natomiast są odpowiedzialne tylko przed załogą |
| Zastępca dyrektora (pu) | Nie jest on stricte organem przedsiębiorstwa, zatem status prawny jego jest wątpliwy. W stosunkach
cywilnoprawnych – zewnętrznych może zatem wystąpić tylko wtedy gdy uzyska stosowne
pełnomocnictwo. Są jednak sytuacje w których można uznać zastępce za przedstawiciela
ustawowego PP. Mianowicie chodzi o sytuację wakatu na stanowisku dyrektora lub zawieszenie go
w czynnościach, do czasu wyznaczenia tymczasowego kierownika. W procesie zarządzania
zastępca jest jedynie pomocniczym aparatem, często funkcjonuje ich kilku z podziałem czynności
między nich. Stricte organem jest jednak wciąż sam dyrektor. |
| Zarządca (pu) | Organ założycielski może powierzyć na podstawie umowy zarządzanie przedsiębiorstwem osobie
fizycznej lub prawnej. Może to także nastąpić z inicjatywy rady pracowniczej za zgodą ogólnego zebrania pracowników (delegatów). Chodzi o optymalizację procesów zarządzania przez powierzenie tej funkcji jednemu organowi. Umowa musi być zawarta na czas określony, minimum 3 lata. Jeśli zarządcą jest osoba prawna, umowa musi wskazywać osobę uprawnioną do działania w jej imieniu. Umowa obejmuje także umocowanie do reprezentacji!. Z chwilą objęcia obowiązków przez zarządce organy samorządowe ulegają rozwiązaniu z mocy
prawa, dyrektor zostaje odwołany. Organ założycielski musi jednak ustanowić radę nadzorczą,
której 1/3 składu wybierana jest przez pracowników przedsiębiorstwa. |
| Zarządca komisaryczny. | Powoływani są w przypadkach gdy przedsiębiorstwo prowadzi działalność ze stratą i wszczęto postępowanie naprawcze. Zarząd taki ustanawia się by zapobiec likwidacji, ustanowienie to wymaga konsultacji z ministrem właściwym ds. finansów publicznych. Organy ulegają rozwiązaniu wraz z przejęciem kompetencji przez zarządce komisarycznego. Zarządca ten powinien przygotować program naprawczy który pozwoli wyjść przedsiębiorstwu z nieciekawej sytuacji finansowej. Program musi być zatwierdzony przez organ założycielski. |
| Likwidator | Z chwilą wyznaczenia likwidatora przez organ założycielski rozwiązaniu ulegają organy i wygasają
prokury. Likwidatorem mogą być osoby zatrudnione w przedsiębiorstwie jak i spoza niego. Musi on
zgłosić wniosek do rejestru o otwarcie likwidacji, zawiadomić bank finansujący przedsiębiorstwo o
likwidacji, sporządzać bilanse, plan likwidacji itd. Poza tym standardowe obowiązki likwidatora
takie jak spełnienie lub zabezpieczenie zobowiązań, pokrycie kosztów likwidacji. Podlega on stale
kontroli organu założycielskiego któremu składa na koniec sprawozdanie. |
| Tymczasowy kierownik | W specyficznych sytuacjach, gdy pojawiają się problemy ze stanowiskiem dyrektora, występuje ten przedstawiciel ustawowy – np. w przedsiębiorstwie nowo zorganizowanym, czy w przypadku zawieszenia dyrektora w czynnościach. W każdym wypadku wyznacza się go na okres nie dłuższy niż 6 msc. Ponadto organ założycielski może ustanowić kierownika tymczasowego w następujących przypadkach dot. dyrektora – śmierć, odwołanie, rezygnacja, natychmiastowe rozwiązanie umowy o pracę itp. Przysługują mu wszystkie prawa i obowiązki dyrektora –zarządzanie i reprezentacja. Podlega on wpisowi do rejestru. W przypadkach których rada pracownicza ma prawo powoływania dyrektora, dotyczy to także
tymczasowego kierownika. |
| Reprezentant upadłego | Ustanowienie go jest konsekwencją postawienia przedsiębiorstwa w stan upadłości – dyrektor zostaje wtedy odwołany, a organy samorządu rozwiązane. Ponadto sąd wyznacza, obok sędziego komisarza, syndyka masy upadłości. Reprezentant upadłego działa obok syndyka w zakresie węższym niż on. Jego rola jest bierna, sprowadza się do kontroli czynności syndyka, który działa w imieniu wierzycieli. Obowiązki reprezentanta to: składanie wniosków o dopuszczenie do zawarcia układu, odbieranie pism, procesowych i przede wszystkim zarządzanie mieniem przeznaczonym na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin. Zwykle mienie to stanowi fundusz świadczeń socjalnych. Ustanowienie reprezentanta przez organ założycielski powinno być zgłoszone do KRS. |
| Kurator | Zgodnie z KC osoba prawna nie może stale działać bez organów. Jeżeli zatem taka osoba nie
posiada swoich organów, należy powołać kuratora, który powinien postarać się o powołanie
organów, a w razie potrzeby o likwidację przedsiębiorstwa. Jeżeli nie ma organów i nie działa żaden
z innych przedstawicieli ustawowych, powinno ustanowić się kuratora. Może być powołany także
na podstawie przepisów o KRS. |
| Pełnomocnicy | Można dla przedsiębiorstwa ustanowić pełnomocnika który będzie mógł samodzielnie dokonywać
czynności prawnych jeżeli ustawa nie przewiduje reprezentacji łącznej (5 000zł). Ustanawia
pełnomocników i odwołuje dyrektor, także on decyduje o granicach umocowania i rodzaju
pełnomocnictwa. |
| Dysponowanie składnikami majątku przez przedsiębiorstwa | Podstawą funkcjonowania PP jest majątek określony w akcie erekcyjnym. Mienie to stanowi fundusz założycielski, pozostały majątek to fundusz własny, stanowiący to co zostaje po odliczeniu wartości funduszu założycielskiego. Przedsiębiorstwo państwowe posiada odrębny majątek i nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych państwowych osób prawnych: bieżącej działalności, likwidacji,upadłości,komercjalizacji,prywatyzacji. Ograniczenia w dysponowaniu majątkiem polegają na konieczności przeprowadzania przetargów
na środki trwałe, uzyskiwaniu w pewnych sytuacjach zgody rady pracowniczej, zgody organu
założycielskiego albo nawet zgody ministra właściwego ds Skarbu Państwa, a także zwykłe
wymogi dot. reprezentacji łącznej. |
