metabolizmi
🇬🇧
In English
In English
Practice Known Questions
Stay up to date with your due questions
Complete 5 questions to enable practice
Exams
Exam: Test your skills
Test your skills in exam mode
Learn New Questions
Manual Mode [BETA]
The course owner has not enabled manual mode
Specific modes
Learn with flashcards
Complete the sentence
Listening & SpellingSpelling: Type what you hear
multiple choiceMultiple choice mode
SpeakingAnswer with voice
Speaking & ListeningPractice pronunciation
TypingTyping only mode
metabolizmi - Leaderboard
metabolizmi - Details
Levels:
Questions:
109 questions
| 🇬🇧 | 🇬🇧 |
| Njeriu me peshe 70 kg i ka sa litra uje? sa l ne qeliza? sa l jashte qelizes | 42 l 28 14 jashte (3,5 l plazme) |
| Lengu brendaqelizor lengu jashteqelizor - cilat jane? | Intraqelizor esktraqelizor - likvori, lengjet per tretje, ekskretet etj. |
| Lengu i indeve? | Intersticial |
| Kur lirohen uje metabolik? dhe sa? | Me oksidim te plote te molekulave organike ne dite 300 ml |
| Sa uje liron organizmi i njeriut gjate dites? si kompensohet? cka eshte uji? perberes i domosdoshem? sa perbenpeshen e njeriut? | 1,5 -2 litra uje, me se shumti permes urines. kompensohet me ujin qe merret me ushqim edhe pije, ddhe me ujin e krijuar pas oksidimit te molekulave orgnaike. komponim kimik shume i perhapur dhe i domosdoshem per jete, gjallesat jane te perberka kryesisht nga uji. perberes i domosdoshem i qelizave, indeve, dhe i lengjeve trupore (gjakut, limfes etj.) uji perben mesatarisht 46-75% te peshes se tru[it te njeriut |
| Dhembet dhe indi yndyror permbajne indin lidhor dhe nervor likvori dhe urina | Pak uje5-20% 60 - 80% 97 - 99 % |
| Ne sa forma gjendet uji | Te lire te lidhur |
| Cka tret uji? | Uji në gjendje të lëngët është tretës i mirë për shumë substanca inorganike dhe organike. |
| Pse Elektrolitet e tretura në ujë jonizohen lehtë | Elektrolitet e tretura në ujë jonizohen lehtë, sepse molekulat e ujit kanë karakter dypolesh: |
| Substancat që treten lehtë në ujë si quhen | Substancat që treten lehtë në ujë quhen substanca hidrofile, siç janë, p.sh., aminoacidet, sheqernat ose proteinat. |
| Si quhen Substancat të cilat nuk treten në ujë | Substancat të cilat nuk treten në ujë quhen substanca hidrofobe, siç janë, p.sh{lipidet. |
| Cfare reaksione zhvillohen ne tretesira ujore? vetite e biomolekulave nga cja varen? pse molekulat e proteinave te acideve nukleike nuk mund te mbahen ne formen e strukturave te tyre pa pranine e lidhjeve hidrogjenore cka tretet ne uje? | Ne tretësira ujore zhvillohen reaksionet biokimike.Vetitë e shumicës së biomolekulave varen nga uji. lidhje hidrogjenore. Molekulat e proteinave, të acideve nukleike etj. nuk mund të mbahen në formën e strukturave të tyre pa praninë e lidhjeve hidrogjenore. Molekula e ujit është dipolare dhe ka veti të krijojë Në ujë treten më së miri substancat polare, por edhe komponimet jopolare, të cilat mund të krijojnë lidhje hidrogjenore. |
| UJi merr pjesë në absorbimin e substancave të ndryshme në ? | UJi merr pjesë në absorbimin e substancave të ndryshme në zorrë, në transportimin e tyre dhe nëjashtëqitjen e ekskreteve. |
| Në organizëm me oksidim të lipideve, sheqernave, proteinave lirohet ? | Në organizëm me oksidim të lipideve, sheqernave, proteinave lirohet uji metabolik: 100 g lipide - 107 ml ujë 100 g sheqerna. - 55 ml ujë 100 g proteina, - 41 ml ujë |
| Si behet kembimi materies dhe i energjise me ambientin e jashtem? | Karakteristikë themelore e gjallesave është këmbimi intensiv i materies dhe i energjisë me ambientin e jashtëm. Ky këmbim bëhet nëpër\sisteme membranore) tëcilat e rrethojnë dhee ruajnë integritetine sistemit të gjallë. LEvizja e materieve ushqyese nëpër membrana kryhet kryesisht përmnes këtyre proceseve difuzionit ósmozës dhe fransportit aktiv |
| Me difuzion nënkuptohet Osmoza Me transport aktiv | Me difuzion nënkuptohet procesi i lëvizjes së molekulave dhe i joneve nga vendi me përqendrim më të madhkah vendi me përqrendrim ë të vog) Ky poces është karakteristik përgazra dhe lëngje Osmoza është rast i veçantë i difuzionit. Uji do të difundojë nga tretësira me përqendrim më të vogël--hipotonik, kah tretesira me përqendrim më të madh -hipertonik. Sa më i madh të jete dallimi midis dy tretësirave, aq më i madh do të jetë edhe difuzioni i ujit nepër membranë. Me transport aktiv nënkuptohetbartja e substancave të tretshme nëpër membrana qelizore. Për dallim nga transporti pasiv, që behet në mënyrë spontane, transporti aktiv kërkon harxhim energjie |
| KuBazohet difuzioni | Bazohet në energjinë termike të lëvizjes së molekulave. Molekulat gjatë lëvizjes ndeshen dhe e ndërrojnë drejtimin dhe kështu bëhet shpërndarja homogjene. Lëvizja zhvillohet derisa të bëhet barazimi i përqendrimeve. |
| Shembull | Nëse në një epruvetë me ujë8 hidhen kristale të sulfatit të bakrit (CuSO, menjëherë pas shtimit të kësaj substance do të vërehet shpërndarja e Tgjyrës së kaltër. |
| Roli i difuzionnit? | Difuzioni luan rol të rëndësishëm në proceset jetësore të bimëve dhe të shtazëve. Përmes difuzionit bëheresorbimii shumë substancave nga trakti digiestiyMandje, me këtë proces bëhet këmbimioazrave (O, dhe CO,) nga alveolet në gjak dhề e kundërta. Të dy gazrat difundojnë në drejtüm të. perqendrimit më të ulët- oksigjeni në drejtim të gjakut, ndërsa CO, nga gjaku në alveole të mushkërive |
| Ku difuzon uji ne menyre osmotike? | Uji difundon lirshëm nëpër membranën qelizore. Për kalimin e shumicés se përbërësve të tjerë janë të domosdoshënm mekanizma të veçantë, ndërsa molekulat e mëdha në asnjë mënyrë nuk mund të kalojnë nëpër membrane. ëse dy tretësira ujore, të cilat përmbajnë përqendrime të ndryshme të ndonjë substance, janë të ndara midis vete vetëm me membranë giysmëlëshuese, do të bëhet difuzioni i ujit nëpër membranë. Nëpër membranë gjysmëlëshuese mund të difundojnë vetëm molekulat e ujit e jo edhe substancat e tretura. Uji do të difundojë nga tretësira me përqendrim më të vogël--hipotonik, |
| Kur nderpritet osmoza? | Kur në këtë mënyrë të arrihet drejtpeshimi dinamik midis dy tretësirave, që do të thotë kur tretësirat kanë përqendrime të njejta - izotonike (izoosmotike), difuzioni ndërpritet. Kjo dukuri e difuzionit të ujit nëpër membranë gjysmëlëshuese, e cila i ndan dy tretësira me përqendrime të ndryshme, quhelosmozë. |
| Permes kujt ekujt behet transporti aktiv? | Gjatë transportit aktiv lëvizja nuk bëhet sipas ligjeve të difuzionit dhe osmozës, sepse shpesh bëhet nga mesi me përqendrim më të vogël në drejtim të mesit me përqendrim më të madh. Kjo lëvizje bëhet midis lëngjeve intraqelizore dhe ekstraqelizore e, po ashtu, edhe midis disa organeleve qelizore dhe citoplazmës së qelizës |
| Ne cfare kahje zhvilohet transporti aktiv? | Transporti aktiv zhvillohet në nië kahje dhe përmes tij bëhet transportimi i substancave vetëm në një drejtim - Ose në qelizë ose nga qeliza. Ky transportu mundëson qelizave që t'i klasifikojnë dhe t'i marrin materiet nga ambienti 1 jashtëm edhe atëherë kur përqendrimi i atyre materieve në ambientin e jashtëm është shumë i vogëEl. |
| Për bartjen e molekulave të mëdha dhe të joneve të caktuara nëpër membranë qelizore është i domosdoshëm? | Për bartjen e molekulave të mëdha dhe të joneve të caktuara nëpër membranë qelizore është i domosdoshëm (bartësi, Bartësit gjenden në ndërhapësira të membranave të qelizave të gjalla dhe zakonisht janë me natyrë proteinike. Në pjesën e jashtme të membranës bartësi aktiv e pranon molekulën ose jonine caktuar, e bartë deri në brendësi të qelizës dhe pastaje leshon.Pas lëshimit bartësi duhet të regjenerohet turnizohet me energii |
| Sistemet transportuese janëË specifike për ? | Sistemet transportuese janëË specifike për substanca të caktuara, p.sh. për aminoacide sheqerna, fosfate etj. Disa substanca mund të transportohen shumë shpejt, disa ngadalë, e disa nuk mund të transportohen fare. |
| Përveç difuzionit, osmozës dhe transportit aktiv nëpër membranë mund të transportohen edhe agregate molekulash ose tërë mikroorganizmat, e kjo dukuri quhet ? | Përveç difuzionit, osmozës dhe transportit aktiv nëpër membranë mund të transportohen edhe agregate molekulash ose tërë mikroorganizmat, e kjo dukuri quhet endocitozë. Sipas mënyrës së bartjes, dallohet pinocitoza (greq. pinein=me pi) dhe fagocitoza (greq. phagein= për të hëngër, për të përbirë). |
| Në rastin e pinocitozës? | Në rastin e pinocitozës substanca futet në qelizë në formë pikash me invaginim të membranës qelizore. |
| Fagocitoza është karakteristike per ke? | Fagocitoza është karakteristike për ruzat e bardha leukocitet) të gjakut, të cilat kanë rol të rëndësishëm në mbrojtjen e organizmit nga mikroorganizmat. Në këtë rast qeliza fagocite me përmbajtjen e citoplazmës së vet i përfshin thërmijat e mikroorganizmit ose tërë mikroorganizmin. e tret dhe në atë mënyrë e neutralizon. |
| Sa elemente biogjene? | Prej të gjitha elementeve kimike që gjenden në natyrë vetëm 27 marrin pjesë në ndertimin e komponimeve kimike të botës së gjallë. Këto elemente quhen elemente biogjene ose bioelemente Vetëm 27elemente janë biogjene. Mirëpo, pjesa më e madhe e botës së gjalle eshtë e ndërtuar prej16elementeve kimike. Një numër i madh i bịomalekulave janë komponime të karboni |
| Elementet që marrin pjesë në ndërtimin e shumicës së molekulave organike janë ? | Elementet që marrin pjesë në ndërtimin e shumicës së molekulave organike janë karboni, hidrogjeni, oksigjeni, azoti, fosfori dhe sulfuri. NË grupine dytë bëjnë pjesë natriumi, kaliumi, magnezi, kalciumi dhe klori. Këto marrin pjesë në procese të ndryshme metabolike, prandaj janë të rëndësishme për mbajtjen' e jetës. K |
| Ku marrin pjese Ca dhe Mg grupi i trete | Kështu, p.sh., Ca dhe Mg marrin pjesë nëndërtimin e ashtit. Pasi këto elemente gjenden në lëngjet trupore në formë të joneve çuhen edhelelektrolite. |
| Grupi i trete | NE grupin e tretë bëjnë pjesë edhe 16 elemente të tjera të cilat gjenden në botën e gjallë në sasi minimale, prandaj edhe quhen mikroelemente ose elemente në gjurmë. Këto janë: Fe, Cu, Zn, Mn, Co, J, Mo, V, Ni, Cr, F Se, Si, Sn, B, As. Edhe pse këto elemente gjenden në sasi të vogla janë të rëndësishme për jetë, prandaj quhen elemente esenciale. Në përgjithësi substanca esenciale quhen ato substanca të cilat organizmi i njeriut nuk mund t'i krijojë e të cilat i siguron përmes ushqimit. |
| Bota è gjallë si dallohet nga botajo e gjallë | Bota è gjallë dallohet nga botajo e gjallë me përbërjen e vet kimike. Pjesëmarrja dhe llojii elementeve kimike në botën e gjąllë dallohet mjaft nga natyra e vdekur. Kështu 99% të materies së gjallë e përbën hidrogjeni, oksigjeni, karboni dhe azoti, ndërsa 88% të natyrës së vdekur e ndërton oksigjeni, silici, alumini dhe hekuri. |
| Cka janë biomolekulat | Biomolekulat janë polimer të molekulave të vogla organike. |
| Cka ndertohet nga bioelementet | Në botën e gjallë bioelementet rrallë herë ndodhen në gjendje elementare (të lirë). Qeliza prej këtyp elementeve - bioelementeve (C,H,O,N) ndërton molekula të veçanta, të cilat quhen molekula biologjike ose biomolekula. |
| Makromolekulat? | Biomolekulat mund të jenë me ndërtim shumë të thjeshtë, siç është p.sh. uji, ose me ndërtim shumë të ndërlikuar, siç janë komponimet e ndryshme organike. Biomolekulat me masë të vogël molekulare quhen mikromolekula, ndërsa ato me masë tëË madhe molekulare quhen makromolekula. Makromolekulat janëë substanca polimere (biopolimer) sepsejane te ndertuara nga njesi me te vogla qe quhen monomere. |
| Substanca polimere - monomeret e tyre | Proteinat - Aminoacidet Polisaharidet - MoIosaharide Acidet nukleike - Nukleotide |
| Biomakromolekulat | Per procese jetësore janë të rëndësishme komponimet organike të cilat merren me ushqim ose sintetizohen në organizëm. Me lidhjen e biomoleku- lave krijohen molekulat e měëdha - biomakromolekulat me ndërtim dhe funksion të ndryshëm. Biomakromolekualat më të rëndësishme janě proteinat, lipidet acidet nukleikethepolisaharidet |
| Disa makromolekula? | Biomolekulat lidhen ndërmjet vete dhe ndërtojnë komplekse makromo- lekulash, siç janë p.sh. lipoproteinat, kromozomet, sistemet multienzima- tike |
| Cka jane Aminoacidet | Aminoacidet janë njësi themelore strukturore të molekulave proteinike. Keto e kanë marreemrin nga ajo se në molekulëaevet përmbajnë së paku nit grup amin -NH) dhe një grup karboksil - COOH). Prandaj, këto janë acide organike. |
| Cila eshte vetia me e rendesishme | Vetia měe rëndësishme e aminoacideve është e lidhur me aftësinë e tyre për krijimin e lidhjes peptidike.Me lidhjen e aminoacideve krijohen peptidet dhe proteinat |
| Sa aminoacide mund te sintetizojne bimet mikroorganizmat shtazet ddhe njeriu | Bimet de shume mikroorganizma mund t'i sintetizojne te gjitha aminoacidet, ndersa organizmi i njeriut dhe shumica e kafsheve nuk mund t'i sintetizojne te gjjitha aminoacidet e nevojshme. |
| Duke marrë parasysh se cilat aminoacide mund t'i sintetizojë organizmi i shtazëve dhe i njeriut e cilat jo, ato ndahen në dy grupe: | Duke marrë parasysh se cilat aminoacide mund t'i sintetizojë organizmi i shtazëve dhe i njeriut e cilat jo, ato ndahen në dy grupe: - Aminoacide të pazëvendësueshme (esenciale) dhe Aminoacide të zëvendësueshme joesenciale). |
| Aminoacidet esenciale? Aminoacidet joesenciale? | Aminoacidet esenciale nuk mund të krijohen në organizmin tonë, por duhet të merren pëmes ushqimit. Këtu bëjnë pjesë, p.sh{valina,fenilanalina, 1zoleucina etj. Aminoacidet joesenciale mund t'i krijojë organizmi i njeriu - alanina, tirozina, ac. glutaminik |
| PEPTIDET? | PEPTIDET Janë komponime organike të ndërtuara prej një numri të vogël të aminoacideve, të cilat janë të lidhura midis vete me lidhje peptidike. Kur grupi karboksil injë aminoacidi, në kushte të veçanta, reagon me grupin amin te aminoacidit tjetër, atëherë krijohet lidhja midis atyre dy aminoacideve, e cila éshtë e njohur si lidhje peptidike: |
| Varg peptidik | Me lidhjen e disa aminoacideve midis vete krijohet vargu 1 Cili quhct varg peptidik |
| Peptidet ndahen në dy grupe: | Oligopeptidet- , të ndërtuara prej 2-10 aminocide, - Polipeptidet, që i kanë molekulat e ndërtuará prej 1 - 100 aminoacide. Proteinati kanë molekulat e ndërtuara prej më tepër se 100 aminoacideve. |
| Funksioni indonjë peptidi varet? | Funksioni indonjë peptidi varet nga numni, loji dhe rend.,ae aminoacideve në molekulën e tyre. Kështu. p.sh. protei Glicil-alanina (dipeptid) dhelalanil-glicina norma canë ndërtim të ndryshëm, që do të thotë se kanë edhe funksien-të ndryshëm, epse numri i aminoacideve është i njëjtë, lloji i aminoacideve po ashtu shtë i njëjtë, por renditja e tyre është é ndryshme. |
| Komponimet organike té botës sëgjallë i përbëjnë ? | Afër 95 % nga të gjitha komponimet organike té botës sëgjallë i përbëjnë proteinat, sheqernat dhe yndymat |
| Proteinat? | Proteinat (polimer të aminoacideve) - komponime organike makromolekulare te azotuara te cilat me hidrolize japin aminoacide. Proteinat marrin pjesë në ndërtimin e\membranave qelizore dhe të membranave të organeleve qelizore. Këto janë proteina|strukturore. - |
| Proteina të thjeshta Proteina të përbëra | Në proteina të thjeshta bëjnë pjesë., p.sh. albuminat, protaminat, histonet Proteina të përbëra janë: elj Pjesa proteinike + grupi prostetik = proteinae përbërë |
| Nga sasia ? | Këto janë edhe komponimet me strukturë më të ndërlikuar dhe për nga sasia jane te parat ne organizmat shtazorë, sepse te bimët gjenden më tepër sheqermat |
| Llojet e proteinave. ? | Në natyrë gjendeťnjë numëri madh i proteinave. Kështu, p.sh., qeliza e vogël dhe e thjeshtë e bakteres E. coli përmban 3.000|loje të proteinave, kurse te njeriu gjenden mbi 1.000.000 proteina të ndryshme. |
| Llojet | Proteinat i përbëjnë muskujd ndet idhore bse pjesët e stnkturave qelizere. Këto proteina quhen proteina strukturore Proteinat të cilat.mundësojnë dhe regullojnëfunksionimin normal të organizmit quhen proteina funksionale. Këu bëjnë pjesenzime ë cilat për nga struktura kimikejanë proteina. Enzimet si katalizatorë biologjikë e shpejtojnë zhvillimin e gati të githa reaksioneve biokimike në qelizë. Këtu shihet roli katalitik i proteinave. Edhe dishormong (substanca të rëndësishme regullatore) për nga struktura kimike janë proteina. Këu shihet roli regullatori proteinave., Disa proteina kanë roktransportiues,yp.sh. hemoglobinà, gë bën transportimin e oksigjenit. Disa proteina së bashku me acidet nukleike marrin pjesë në bartjen e informatave ashëguese. |
| Sipas strukturës kimike, proteinat ndahen në: | Sipas strukturës kimike, proteinat ndahen në: - proteina të thjeshta dhe - proteina të përbëra (proteide). Proteinat e thjeshta janë komponime të ndërtuara vetëm prej aminoacideve aa = aminoacid aa-aa-aa-aa-aa-.... proteinëe thjeshtëë Proteinat e përbëra (proteide) janë komponime të cilat, përveç pjesës Proteinke, e kanë edhe pjesën joproteinike e cila quhet grup prostetik. Grupin prostetik e përbën, p.sh. hemi țe hemoglobina, acidet nukleike te nukleoproteinat ndonje molekulë sheqeri te glikoproteinat, acidi fosforik te fostoproteinat eg. |
| Nukleoproteinat | Nukleoproteinat. - Këto janë proteina të përbëra të ndërtuara nrei proteiněs së thjeshtë (histoncve.dhe grupit prostetik, të cilin e përbën acidi nukleik. Këto janë barlése dhe përcjellëse 1ë vetive trashëguese. |
| Kromoproteinat | Kromoproteinat.-Janë protcina të përbëra (me ngjyrë). Kromoproteinë e njohur është hemoglobina (Hb)) Eshtë e ndërtuar nga pjesa proteinike që quhet globinë dhe grupi prostetik që quhet hem. Pra, Hemi + globina = Hb Hb është transportuese e gazrave (CO, dhe O, ) në organizëm. Ngiyra e kuqe e gjakut vjen nga grupi prostetik - hemi i hemoglobinës., |
| Fosfoproteinat. Glikoproteinat. Lipoproteinat. - E | Fosfoproteinat. Janë proteinatë përbëra, të cilat, përveç proteinës së thjeshtë si grup prostetik, ekanë acidin fosforik. Si fosfoproteinë e njohur éshte, p.shkazcina e qumështi?otoe (otN Glikoproteinat. - Përveç pjesës proteinike, e kanë edhe ndonjë molekulë sheqeri. Lipoproteinat. - Edhe këto janë proteina të përbëra, të cilat për pjesën proteinikee kanë të lidhur ndonjë molekule yndyre. Gjenden në membrana gehizore, membrana té mitokondrieve, plazmë të giakut. |
| Cka jane yndyrnat? ku treten? | Yndyrmat janë komponime tëË rëndësishme organike, te cilat nuk tretën s uje e tretën në tretës organikě: benzol, kloroform, aceton, alkool. |
| Ku gjenden? | Gjenden n bimě, në shtazë dhe në mikroorganizma. Kur merren në sasi të medha me ushgim deponohen në organizëm. Yndyrmat ndahen në yndyrna të thjeshta (lipide ) dhe në yndyrna të përbëra (lipoide) |
| Lipidet e thjestshta kush ben pjese? ne lipide te perbera? | Ne lipide të thjeshta bëjnë pjesë ndymatjdhevajrat e zakonshmej Lipidet e thjeshta në qelizë janë lipide rezerve, kurse ipidet e perbera Jane lipide strukturore (fosfolipidet), të cilat së bashku me proteina i ndertojnë membranat qelizore. |
| Pse jane te rendesishme lipidet per qelizen | Lipidet janë të rëndësishmë për qelizën, sepse si sheqemat janë substanca energjetike. Sasia e lipideve rezervë në qelizë ndryshon vazhdimisht, sepse këto marrin pjesë në procese metabolike, ndërsa sasiae lipideve strukturore është zakonisht konstante, nuk ndryshon. |
| Molekula e yndres se thjeshte eshte e ndertuar prej? | Molekula e yndyrës së thjeshtëështë e ndërtuar prej glicerolit dhe acideve të larta yndyrore (zakonisht aciditstearikpalmitik dhe oleik), të cilat janë të idhura përglicerol. Prandaj, për nga natyra kimike këto janëjestere |
| Yndyrnat te cilat permbajne acidete pangopura yndyrore? te ngopura yndyrore? | Yndyrnat, të cilat përmbajnë acide të pangopura yndyrore (acide yndyrore me nje ose me shume lidhje dyfishore), janë në giendje të lëngët si vaji. Yndymat që përmbajnë acide të ngopura ac. yndyror yndyrore janë në gjendje të ngurtë. |
| Ajane te pasura me energji yndyrnat> pse yndyra gjate oksidimit jep dyfish me teper uje. shembull | Y ndyrnat janë më të pasura me energji kimike se sheqernat. Mandej, yndyra gjatë oksidimit jep dyfish më tepër ujë në krahasim me substancat e tjera ushqyese, për arsye se yndyra përmban sasi të mëdha të hidrogjenit. Kjo veti është sidomos e rëndësishme për organizma të cilët jetojnë në kushtet e mungesës së ujit. Si shembull për këtë dukuri mund të merret embrioni 1 zogut në zhvillim (në vezë). Ose aftësia e deves që me ditë të tëra të udhëtojë nëpër shkretëtirë pa pirë ujë. |
| Fosfolipidet? prej cka perbehen? ku marrin pjese? | Prej lipideve të përbëra më të rëndësishme janë fosfolipidet.pjesë në ndërtimin e membranave qelizore (Janë lipide strukturore) dhe të membranave të organeleve qelizore (bërthamës, mitokondrieve). Këto janë të ndertuara nga gliceroli, dy molekula acid yndyror, një molekulë acid fosforik dhe një molekulë të ndonjë baze azotike |
| Kush ben pjese ne lipide strukturore? | Në lipide strukturore bëjnë pjesë edhe yndyrmat të cilat gjenden në inde yndyrore që rethojnë veshkat (i mbrojnëveshkat) nga lëndimet mekanike ose disa organe té tjera dhe në ind yndyror nenlekuror si izolator i temperaturěs. |
| Steroidet? kush ben pjese ne steroide? | Steroidet. - Bëjnë pjesë në lipide, edhe pse për nga struktura kimike dallohen nga lipidet. Vetia e përbash- ket me lipide është se jauk treten ne uje Në steroide bën pjesë, p.sh. kolesteroli,i cili gjendet gati në të gjitha qelizat e njeriut |
| Kolesteroli i keq dhe kolesteroli i mire? | Kur rritet sasia e tij, shkaktohet murosjae brendshme e enëve të gjakut. Në këtë rast zvogëlohet elasticiteti i enëve të gjakut e mund të shkaktohet(mbyifja e enëve të gjakut> Pasojë e këtyre ndryshimeve është ritjac shtypies së giakur.pika në zemër ose. pika në tru. Në këtë rast bëhet fjalë për kolesterolin e"keq". Kolesteroli mund të jetë edhe i "mirë", sepse nga ai krijohen acidet biliare (marrin pjesë në tretjen e yndyrěs në zorrë), krijohen hormonet seksuale, c krijohen edhe hormonet e kores SC gjëndrës mbiveshkore. |
| Ushqimi përfshin... pse eshte i nevojshemm ushqimi | Me ushqim përfshihen substancat organike (proteinat, sheqermat, yndymat) e Clat japin energj. Ushqimi është i nevojshëm për secilin organizëm të gjallë sepse mundēson zhvilliminetë githa aktiviteteve jetësore. |
| Organizmat te cilet e krijojne vete ushqimin? | Në natyrë dallohen organizma të cilēt vetë e knjojnë ushqimin dhe atë ushqime shfrytëzojnë. Këta organizma quheņ autotraf ndērsa kjo mënyrë e të ushqyerit quheyáutotrofe. Bimete gjelbra e fitojnë energjinë e nevojshme për procesin e fotosintezës ngaa energjia e diellit dhe e bartin në komponime organike. Këta organiza Sigurojnt Fotoautotrof |
| Bakteret si e sigurojne suhqimin? a ajne organzima autotrofe? | Disa bimë të ulëta (talofite), siç janë disa baktere, e sion ries procsit energjinë në mënyrë tjetër. Ato e sigurojnë energjinë e nevojshme përmest hirnën e as të oksidimit të substancave inorganike. Sinteza e cila kryhet me ndihrm shgehen me energjie quhet kemosintezë, kurse ata organizma quhen kemosintetike |
| Organizmat heterotrofe? kush jane orgnazima heterotrofe? | Krahas organizmave autotrofë, ekzistojnë organizma të cilët ushgehe substanca të gatshme organike, të cilat i kanë krijuar organizmat e tierë Kae organizma quhen heterotrofë, e mënyra e të ushqyerit quhet heterotrofeTa dne gjitha kafshet janë organizma heterotrofë, mandej shumica e baktereve dbe kërpudhat. |
| Cilat jane dy menyrat e te ushqyerit ne menyre heterotrofe? | Një grupiorganizmave heterotrofë ushqehet me substance organike e organizmave të ngordhur. Këta quhen organizma saprofitë, e mënyraetëushgve quhet saprofite. Grupin tjetër të organizmave e përbëjnë ata që ushqehen me substanca organike të organizmave të gjallë. Këa janë parazitë, e mēnyra e te yert ushqyerit quhet parazite. |
| Dallimi midis kafshëve herbivore dhe karnivore. | Kafshet të cilat ushqehen vetëm me bimë quhen bimëngrënëse (herbivore e ato që ushqehen me mish quhen mishngrénëse (karnivore). ndërsa grupii tretë që ushqehet me ushqim bimor dhe shtazor quhet gjithçkangrënës. |
| Krahaso miksotrofinë me simbiozën. | Miksotrofia (angl. mix = përzierje, greq. trofes = ushqim) është dukuri shumë e rallë, e cila është vërejtur te bimët autotrofe dhe heterotrofe.Ky tipite ushgyerit ekziston te bimet karnivore (mishngrënëse)p lat. caro=mish, vorare = për të ngrënë. Këto bimë, krahas,autotrofisë, ushqehen edhe me insekte dhe kafshë të tjera të imta. Te këto bimë gjenden gjëndra specialpër tretjedhe organe për ngjitjen, kapjen e insekteve, siç është, p.sh.. Pinguicula leptoceras Pra, bimët mishngrënëse janë autotrofe për komponimet e karbonite heterotrofe per komponimete azotit) Simbiozë (greq. syn = me, bios = jetë ) quhet bashkëjetesa e ngushtë midis dy organizmave të llojeve të ndryshme, ku secili partner ka dobi nga tjetri. Në botën bimore kjo bashkëjetesë manifestohet në tn forma kryesore -likenet mikoriza simbioza e baktereve dhe e rrënjëve të bimëve të larta. |
| Cka jane likenet? | Likenet janë grup i organizmave simbiontë midis algjeve dhe kërpudhave. Algjet janë autotrofe (algjet e gjelbra ) dhe i sintetizojnë sheqermat, kurse nga kërpudhate marrin ujin dhe materiet minerale. Kërpudhat nga algjet i marrin komponimet organike. Përveç kësaj, kërpudhat e përforcojnë këtë formë Simbionte të jetesës për troll. |
| Cka eshte mikoriza? | Mikoriza (greq.mykes = kërpudhě,thiz= rënjë) është bashkësi jetësore midis Gpudhedhe rénmës së bimës së lart Në degët e fundit të rrënjës, posaçërisht të drunjve malorě, gjendet mjet i dendur hifesh. Kërpudha e thith ujin dhe materiet minerale(azotindhdfosforin)nga toka, kurse nga bima i merT sheqernat e gatshme. Prandaj, kjo formë e të ushqyerit është e dobishme për të dy pjesëmarrésit (simbiontët) në atë bashkësi. |
| Ku paraqitet simbioza midis baktereve dhe e rrenjeve te bimeve te larta? | Simbioza midis þaktereve he rënjeve TE bimëve të lartal paraqitet në familjen e bishtajoreve Neguminoza Në rrënjën e tërfojës, fasules.etj.jeton bakteria aerobe pizobiunm, Ajodépërton në qelizat e rënjës nëper qimet e renjés ku shumohet dhe ritet në llogari të materieve ushqyese të nikoqirit. Bakteret janë të afta për marrjen e azotit atmosferik, e që leguminozat nuk mund ta marrin vetë. Ne kètë rast bakteret janě autotrofe për azot e heterotrofe peckarbon |
| Per organizmat e gjalle cka eshte e domosdoshme? | Për organizmat e gjallë është i domosdoshëm një burim i përhershëm i energjisë. Kjo energji është e nevojshme për zhvillimin e proceseve jetësore, pér proceset e biosintezës, për përtëritjen e indeve ose për shumim. Asnjë gjallesë, qoftë ajo njëqelizore Ose shumëqelizore nuk mund të ekzistojë pa energji. Organizmat e gjallë furnizohen me energji nga mjedisi në të cilin jetojnë. |
| Cili është burimi kryesor i energjisë në tokë? | Ekzistojnë burime të ndryshme të energjisë dhe të gjitha llojet e organizmave nuk mund t'i shfrytëzojnë burimet e njëjta të energjisë. Bimët e gjelbra e shfrytëzojnë dritën e diellit si burim të energjisë. Ne planetin tonë vetëm bimëte gjelbra janë në gjendje që me proces te C CO t'i krijojnë substancat organike. Ato e arrijnë këtë me proces të SIntezës nga substancat joorganike-ujit me substancat e tretura minerale fotosintezës (greq. foton-drite, sintezis per te krijuar, për të ndértuari sintetizojnë (i krijojnë) sheqernat pandërprerë nga uji dhe CO,, Biméti kriioe sheqernat me pjesëmarrjen e energjisë së dielit, të cilën e transformojné ně crerd te molekulave organike. Pra, në komponime kimike është e lidhur energi e diellit. Organizmat të cilët janë të aftë që vetë ta krijojnë ushqimin quhen organizma autotrofë. Bimët e gjelbra janë organizma autotrofe. Energjiae lidhur e diellit gjendet, po ashtu, ne shtresat e thëngjillit, ně nafte në gas tokësor. i krijojne en |
| Pse oksigjeni qarkullon vazhdimisht? | Në procesin e fotosintezës liro- het oksigjeni i cili shpenzohet gjatë procesit të frymëmarrjes te bimět, te kafshët dhe te njeriu. Ky oksigjen qëe shpenzohet vazhdimisht edhe regjenerohet vazhdimisht nga anae bimëve me proces të fotosintezës. Prandaj, sasia e oksigjenit në ajër është rreth 21%. Në anën tjetër, bimět e shfrytëzojně CO,-in, i cili lirohet në procesete frymëmarrjes te të gjitha gjallesat. Në saje të procesevetë fotosintezës dhe të frymëmartjes në natyrë qarkullon vazhdimisht oksigje |
| A është fotosinteza proces tipik anabolik? | Gjatë fotosintezës si proces tipik anabolik akumulohetenergiia.kamike |
| Cilen energji e shfytezojne organizmat shtazore? me cka i marrin komp. organike? | Organizmat shtazorë dhe njeriu për nevoja të veta energjetike e shfrytëzojnë vetëm energjinë kimike (energjinë e komponimeve organike). Organizmat shtazorë komponimet organike i marrin me ushqim. Me procese të ndërlikuara biologjike të njohura si frymëmarje qelizore (procese katabolike) komponimet e përbëra organike (sheqermat, lipidet, proteinat) oksidohet ("digjen"), duke liruara CO dhe ujë dhe në këtë rast lirohet energjia kimikee cila akumulohet në fomě të ATP-sě. Këta organizma, të cilët nuk mund ta krijojnë vetë ushqimin (shtazët he nieriu) quhen organizma kemiotrofë ose heterotrofé. Ekziston lidhshmëri noushte midis organizmave heterotrofë dhe autotrofë, |
| Dallo fotosintezen dhe frymemarrjen | Burim kryesorë i energjisë në tokë është dielli. Fotosinteza është proces tipik anabolik (proces endergon endoenergjetik), në të cilin lidhet (akuulohet) ener, "ia. - Fryinëmarrja qelizore është proces në të cilin lirohet energjia ekzergon (ekzoenergjetik). -Sipas mënyrës së asimilimit të energjisë nga ambienti organizmat e gjallë ndahen në fototrofë dhe kemiotrofë (autotroié dic heterotrofë) |
| Substancat që krijohen në procesin e fotosintezës janë.. | OKSIGJENI SUBSTANCAT ORGANIKE SHEQERI, AMIDON |
| Kushtet e nevojshme pë zhvillimin e procesit të fotosintezës janë... | ENERGJIAE CO2 KLOROPLASTI USI ME SUBSTANCAT E TRETURA MINERALE DIELLIT |
| Per ke eshte kemosinteza karakterisitike? sie sigurojne energjine? | Kemosintcza është proces karakteristik për disa lloje të baktereve. Ato e sigurOojnë energjinë me oksidinm të disa komponimeve inorganike. Përmes procesit lë oksidinmit të disa komponimeve inorganike lirohet një sasi e vogël eenergjisë, e cila është e mjaftushme për knijimin e materieve organike te aktere |
| Bakteret sintetike cka jne? si ndahen? | Bakteret të cilat janë të afta të krycjnë kemosinterën quhen baktere kemo- ntetike. Këto baktere 'nuk kanë klorofil dhe janë organizma pa ngjyrë. Sipas I fë substratil në lë cilin jelojnë, organizmat kemosintetikë ndahen në: luana nitrifīkues, hekurorë, sulfurik, hidrogjenorë etj. |
| Bakteret nitrilikuese | Hokteret nitrilikuese jctojnë në lokë dhe bëjnë transfornmimin e veTakul në kripëra të acidit nitrik. Në procesin e nitrifikimit (kalbëzimit m be rinave organıke) një lloj i baktereve e transformon amoniakun ne he energjinë c liruar e shlrytëzon për sintcza tč veta. |
| Bakteret hekurore? | Ekzistoinë edhe baktere të cilat e lilojne iC c he llogari të oksidimit të subslancave minerale. Midis iyrejau sle bakteret hekurore, tii cilat i transformojnë kripëral e heru hC honiponine organIkC. |
| Baktere sulfurike? | Ne dete, moçale dhe bunme të ngrohta, ku ka mbeturina të botës bimore e ore. jetojne baktere të cilat pasit'iizhërthejnë ato mbeturina krijohet hidrogjeni isulfuruar (HS) Keto quhen baktere sulfurike |
| Baktere hidrogjenore? | Ka edhe baktere të cilat për nevojat e veta e sigurojnë energjinë me dksidim te hidrogjenit në prani të oksigjenit të ajrit. Këto quhen baktere hidrogjenore: |
| Cka quajme frymemarrje? cfare procesi esht frymemarrja? | Per zhvilfimin e proceseve jetësore është e nevojshme energjia. Kjo energji fitohet me zbërthimin e komponimeve organike. Prandaj, procesii zbèrthimit të komponimeve të përbëra në ato më të thjeshta, me ç'rast lirohet gradualisht energjia kimike, quhet frymëmarje ose respiracion. Frymëmarrja eshtë gtoces katabolik |
| Cka lirohet me oksidimin e komponimeve organike ne sa variatne zhvillohet oksidimi biologjik? | Pra me oksidimin e komponimeve organike lirohet sasia e nevojshme E energjisë për zhvilliminea aktiviteteve jetësore. Procesi i oksidimit biologjik villohet në tri variante me lidhje të oksigjenit për ndonjë komponim, me lirimin e hidrogijenit nga ndonjë komponim, me transportim të elektroneve. |
| Substanca kryesore të trymëmarrjes janë? | Te gjitha proceset e frymëmarrjes kryhen me ë gjitha proo en me pjesëmarrjen e enzi meve. Substanca kryesore të trymëmarrjes janë: glukOZa. acidet e larta yndyrore, gliceroli. aminoacidet. Megjithatë, ghakoza éshtë substrat kryesor 1 irymémarrjes.Zbërthimi 1glukozës kryhet në çdo qelizë. Në varësi me atë se a zbërthehet substrati në praninë ose në mungesën e oksigjenit dallohet frymëmarrja anaerobe (kryhet në mungesë të oksigjenit) dhe aerobe (kryhet në prani të oksigjenit). |